წაკითხულის გააზრება

გოდერძი ჩოხელის მოთხრობა „ანაბარი“  ყოველდღიური რუტინული საყოფაცხოვრებო პრობლემების საინტერესოდ აღწერის გარდა მკითხველს მორალურ – ეთიკური პრინციპებითაც აოცებს.

მიუხედავად პიროვნული თავისებურებისა და ცხოვრებისეული სირთულისა, აქ ნათლად ჩანს, როგორ ემარტივება ნამდვილ ადამიანს სუფთა სინდისთან და პირგაუტეხელობასთან გვერდიგვერდ ცხოვრება.

მოთხრობის დასაწყისიდანვე იქცევს ყურადღებას ცოლ – ქმარს შორის გამართული დიალოგი, რომელიც მთის კაცის, როგორც ოჯახში დომინანტის, ფუნქციას საინტერესოდ წარმოაჩენს.

ქართული მწერლობა კარგად იცნობს მსგავს ფაქტებს. მაგ, „შუშანიკის წამებაში“ ვარსქენი გამუდმებით აყვედრის და ეკამათება მეუღლეს მისი ნების წინააღმდეგ სვლის გამო და ძალადობს კიდეც მასზე.

მოთხრობაში კიდევ ერთი საინტერესო დეტალია ( ტრადიციულიც კი) – ეს ცხენის კულტის გაფეტიშებაა. ცხენისა და მხედრის ურთიერთობას უძველეს წარსულში აქვს ფესვები გადგმული. გავიხსენოთ, რა უცებ მომჯობინდა ლომ – ვეფხვთან ნაბრძოლი და გონდაკარგული ტარიელი ცხენზე შეჯდომის შემდეგ. ცხენის ქურდობასთან დაკავშირებული მეგრული ტრადიციაც გავიხსენოთ, რომელიც რაინდულ სამოსელშიც კი იყო გახვეული და მპარავს სულაც არ აკნინებდა.

როგორც ჩანს, ისეთი მთის კაცისთვის, როგორიც ბასილაა, კარგი ცხენის ყოლა სიმბოლურად სიამაყესაც უკავშირდებოდა და, რა თქმა უნდა, ცხვარ–ძროხაზე ძვირად ფასობდა.

კითხვამ შეიძლება ისე გაგვიტაცოს, ერთი მიჩქმალული დეტალი გამოგვრჩეს, რომელიც ბასილას სოფლის კეთილმეზობლობას ადასტურებს: „გადადი და ქორაანთ ოთხმოცი კილო მატყლი ესესხე“, „გადადი, აკეენთ გამოართვი სესხად ძროხა, უთხარი, ექვს ცხვარს მოგცემთ შემოდგომაზეო“.  აქვე ერთი ხალხური  ანდაზა მახსენდება: „ კარგი მეზობელი ამომავალ მზეს ჯობიაო“.

ამ პატარა მოთხრობას, ასე ვთქვათ, მეორე ნაწილი უფრო ამაღელვებელს ხდის: ცხენმა ბასილას სიკეთე არ მოუტანა და უფსკრულში გადაჩეხა ხატობიდან მობრუნებული. კარგავს ბასილას ოჯახი მამა – მარჩენალსა და თავკაცს, ტოვებს ბასილა ოჯახს ვალებსა და სიდუხჭირეში, ამქვეყნად ერთხელ მოსული ერთხელ კვდება. ცხოვრების მოლიპულ ბილიკებზე ფეხი თავისი ცხენივით რომ ასრიალებოდა, ალბათ რამდენჯერმეც შეძლებდა  სიკვდილს. ძალას იკრებს და არა და არ ამხელს საბრალო ჯარისკაცის მიერ შესანახავად მიბარებული ქოთანი ოქროს ადგილს და ამ საიდუმლოსთან ერთად კვდება.

ზოგი მკითხველი იფიქრებს, სასიკვდილო სარეცელზე მწოლიარე ბასილას სიკვდილისშემდგომ მოსალოდნელი სასჯელის შეეშინდა და ამიტომ არ ახლო ხელი სხვის ოქროსო, მაგრამ მას ხომ არც სიკვდილამდე დაუკლია მისთვის რამე და საკუთარი სინდისივით უფრთხილდებოდა! ( როგორც არ უნდა აღიქმებოდეს, ბასილამ ექვთიმე თაყაიშვილი გამახსენა. მერე რა, რომ პირველი პატარაზე პატარაა ამქვეყნად და უძეგლოდ დაკარგულიც, მეორე კი ბუმბერაზი).

მოთხრობა სევდისმომგვრელია. განსაკუთრებით მისი დასასრული – ბასილას ნასახლარის კედლის ქვებში ვიღაცამ ოქრო იპოვა (იმედია „ძუნწი და ოქროს“ პერსონაჟივით არ მოიქცევა) და მიითვისა.

საინტერესო პერსონაჟია ბასილა. დიალექტი კი, რომლითაც მწერალი მას, უძველესი წარმართული ნაყოფიერებისა და გამრავლების ღვთაების მოსახელეს, ამეტყველებს,  უფრო კოლორიტულს ხდის. ის, ერთი შეხედვით, უსამართლო, ახირებული  და შეუვალი კაცია, ვისთვისაც  ოჯახის წევრის აზრი უმნიშვნელოა. ის ცოლს უცხოს წინაშეც შეურაცხყოფს: „რამდენს ლაპარაკობ შენა?“, „ვის ველაპარაკები მენა?“, „საცემრად გაედევნა ცოლს ბასილაი“.

ცოლი, თავის მხრივ, ქმართან სამართლიან დაპირისპირებას ცდილობს, რათა ახირება გადაათქმევინოს და მარჩენალი ძროხა ხელიდან გამოსტაცოს, თუმცა ვერაფერს ხდება – ქმარი ხმას აკმენდინებს და  მეზობლებში ვალის ასაღებად იძულებით გზავნის.

ბასილა ამაყიცაა. ბუნებითი სიკვდილით რომ გარდაცვლილიყო, ალბათ სიკვდილთანაც აიყრიდა ფაფარს, თუმცა ახლა ისე კვდება, არაფერს ნანობს – ტექსტში ვერსად შეხვდებით სიკვდილის შეგინებას, თუმცა არც სიცოცხლის ქება ისმის. გრძნობს ბასილა საღარას ბედისწრობას, ეს ცხენი მისთვის გაჭენებული, დაუდგრომელი,  წერტილდასმული  დროის სიმბოლო აღმოჩნდა.  გრძნობს, რომ მოსახდენი მოხდა და ეგუება ( მით უმეტეს, ხატობა დღეს მოხდა).

ეს პატარა მოთხრობა, როგორც ვთქვით, მორალურ – ეთიკური პრინციპებითაა დახუნძლული – სინდისიერება, პატიოსნება, სხვისი ქონების გაფრთხილება, სულიერი გამარჯვება, ნდობა – რას არ იპოვით აქ?! ეს ყოველივე კი ბასილას აღამაღლებს და თავისი ზოგიერთი მიუღებელი საქციელის გამო უკვე  აღარ იწვევს ბრაზსა და სიძულვილს.

გ. ჩოხელის ამ პატარა მოთხრობაში ერთი უბრალო პერსონაჟის პირით ორ წინადადებაშია გაცხადებული  კაცობრიობის უდიდესი თავსატეხი: „ შეიძლება მობრუნდეს!“, „იმის არყოფნას რა ვუთხრა?“ ბასილამ იცის,  ოქროს პატრონი მკვდარია, თუმცა გრძნობს, არც არსად წასულა – მის ნაკვალევზე მისივე არყოფნა დაიარება. აქ არყოფნად მოვლენილს იქ შეიძლება პირისპირ შეხვდეს. მერე რა უთხრას, ანაბარი გაგინიავეო?

მოთხრობის მთავარი სათქმელიც ესაა – სააქაოში სახელზე ზრუნვა!  „ კაცს ორი სახელი უნდა ჰქონდეს, – ამბობს ჩვენი ერი, – ერთი აქ დასარჩენი, მეორე თან წასაყოლებელი“ – წერს ილია ჭავჭავაძე. ნათქვამია, სახელი ალამაზებსო ადამიანს და მეც ასე ლამაზად ჩამრჩა გონებაში ბასილას ყოველდღიურობა, სახელზე ზრუნვა და აღსასრული.

პირველი, რაც კითხვის დასასრულს გამახსენდა, ავთანდილის ანდერძი იყო  „ვეფხისტყაოსნიდან“. აი, ის ეპიზოდი, როსტევან მეფეს რომ ეუბნება, არ წავალ ტარიელის საშველად, პირს გავტეხ, ის იქაა, მე აქ, სააქაოში ერთმანეთს აღარც შევხვებით, თუმცა საიქიოში ჩვენი შეხვერდა გარდაუვალი იქნება და შევრცხვებიო: „ვერ ვეცრუები, ვერ ვიზამ საქმესა საძაბუნოსა, პირის – პირ მარცხვენს, ორნივე მივალთ მას საუკუნოსა“.

ტექსტი დაწერილია ადვილად აღსაქმელი მარტივი სასაუბრო ენით. მწერალი მხატვრული ოსტატობით (ეპითეტებით: „წითელი ცხენი“, „მთვარლი ბასილა“, ფრაზეოლოგიზმებით: „ბასილა სიძის უნახავად გაშრა“, „უფსკრულში ელვასავით გადაენთო“,  დიალოგური მეტყველებით)  შთამბეჭდავად ახერხებს სათქმელის საინტერესოდ და მიმზიდველად გადმოცემას. კილოური მეტყველება კი (გამაიყვანე, მენა, შენა, იყვეს) მას კოლორიტულობას სძენს და სასიამოვნოდ აღსაქმელია.

ჩემი აზრით, ტექსტში მრავალი სადისკუსიო საკითხია. მაგალითად, ვფიქრობ, ბასილას ის ოქრო კეთილი საქმეებისთვის უნდა მოეხმარა. ზოგიერთი პრინციპის ფანატიკური გაიდეალება დამაზიანებელიც შეიძლებ გახდეს.

მეორე, ბასილას გენდერული უთანასწორობის პროპაგანდას ვუწუნებ. მიმაჩნია, რომ ეს მისი ყველაზე დიდი  ნაკლია.

დაბოლოს, მოთხრობის სათაური „ანაბარი“ მწერლის მიერ სიმბოლურად შერჩეული  სიტყვა მგონია, რომელიც მხოლოდ დაგროვილი თანხის შენახვას კი არ გულისხმობს, არამედ უფრო ძვირფასი ღირებულებებისას, რომელიც სხვათა სიკეთისთვისაც  უნდა გამოვიყენოთ.